ابن‌قصیر ابوجعفر عبدالرحمان بن احمد ازدیاِبْنِ قَصیر، ابو جعفر عبدالرحمان بن احمد اَزْدی (د ۵۷۶ق/ ۱۱۸۰م)، فقیه و ادیب اندلسی می‌باشد. ۱ - معرفیبه گفته مقری [۱]
مقری تلمسانی، ج۳، ص۱۵، به نقل از ابن زبیر، احمد، ازهار الریاض، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
و ابن خطیب [۲]
ابن خطیب، محمد، ج۳، ص۴۸۲، الاحاطه، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۵ق/ ۱۰۷۵م.
وی از مردم غرناطه بوده است. مقری افزون بر ابوجعفر [۳]
مقری تلمسانی، احمد، ج۳، ص۱۵، ازهار الریاض، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
یکجا [۴]
مقری تلمسانی، احمد، ج۳، ص۱۱، ازهار الریاض، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
او را با کنیه ابوزید و جای دیگر [۵]
مقری تلمسانی، احمد، ج۳، ص۱۲، ازهار الریاض، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
با کنیه ابوالقاسم یاد کرده است. ۲ - اساتیدوی در خانواده‌ای اهل علم پرورش یافت. نخست پدر و عمّش ابومروان عبدالملک آموزش او را به عهده گرفتند و سپس نزد استادان ناموری چون ابوالحسن ابن باذش ، ابن عطیه ، ابن بقی ، ابن ابی الخصال و قاضی عیاض و جز آنان دانش آموخت. [۶]
ابن خطیب، محمد، ج۳، ص۴۸۲-۴۸۳، الاحاطه، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۵ق/ ۱۰۷۵م.
[۷]
ابن قاضی مکناسی، احمد، ج۲، ص۳۹۴، جذوة الاقتباس، رباط، ۱۹۷۴م.
[۸]
ابن فرحون، ابراهیم، ج۱، ص۴۸۶، الدیباج المذهب، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
گویا در میان استادانش به قاضی عیاض ارادتی تمام داشته و از وی به نیکی و احترام بسیار یاد کرده است. [۹]
مقری تلمسانی، احمد، ج۳، ص۱۱-۱۳، ازهار الریاض، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
مقری داستان ورود قاضی عیاض به غرناطه و رفتار و منش وی را از قول ابن قصیر با شیوایی تمام بیان می‌کند. [۱۰]
مقری تلمسانی، احمد، ج۳، ص۱۱-۱۳، ازهار الریاض، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
۳ - سفرهای ابن قصیرابن قصیر پس از تکمیل دانش به سیر و سفر در بلاد اندلس پرداخت. [۱۱]
ابن خطیب، محمد، ج۳، ص۴۸۲، الاحاطه، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۵ق/ ۱۰۷۵م.
در همین سفرها بود که مردمان بسیاری برای اخذ علم به محضر او می‌شتافتند. [۱۲]
ابن قاضی مکناسی، احمد، ج۲، ص۳۹۵، جذوة الاقتباس، رباط، ۱۹۷۴م.
وی ظاهراً در ۵۷۴ق عازم تونس شد [۱۳]
ابن ابار، محمد، ج۳، ص۵۶۹، التکملة لکتاب الصله، به کوشش فرانسیسکو کودرا، مادرید، ۱۸۸۲م.
و از آن‌جا که مردی موجّه بود و در علوم ، به ویژه فقه و حدیث ، دستی توانا داشت، برای تصدّی قضا به یکی از شهرهای افریقیه نزدیک توزر سفر کرد. ۴ - درگذشتدر ۵۷۶ق با گروهی بر کشتی نشست تا از تونس به حج رود، اما جماعتی از رومیان با کشتی‌های خود به آنان حمله آوردند. ابن قصیر به روایت ابن قاضی در این نبرد، مردانه جنگید، [۱۴]
ابن قاضی مکناسی، احمد، ج۲، ص۳۹۵، جذوة الاقتباس، رباط، ۱۹۷۴م.
اما سرانجام همراه دیگر کشتی نشستگان کشته شد. [۱۵]
ابن خطیب، محمد، ج۳، ص۴۸۳، الاحاطه، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۵ق/ ۱۰۷۵م.
[۱۶]
ابن ابار، محمد، ج۳، ص۵۶۹، التکملة لکتاب الصله، به کوشش فرانسیسکو کودرا، مادرید، ۱۸۸۲م.
۵ - آثارابن قصیر صاحب تألیفات بسیار و نیز چندین خطبه و رساله مقامه بوده است [۱۷]
ابن خطیب، محمد، ج۳، ص۴۸۳، الاحاطه، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۵ق/ ۱۰۷۵م.
که در دست نیست، از جمله آنهاست: ۱. کتاب استخراج الدرر و عیون الفوائد و الخبر، ۲. کتاب الالفاظ المتساویة العیان المختلفة المعانی و الشکل و اللسان، ۳. کتاب مناقب اهل عصره یا مناقب من ادرک من اهل عصره. [۱۸]
ابن ابار، محمد، ج۳، ص۵۶۹، التکملة لکتاب الصله، به کوشش فرانسیسکو کودرا، مادرید، ۱۸۸۲م.
[۱۹]
ابن قاضی مکناسی، احمد، ج۲، ص۳۹۵، جذوة الاقتباس، رباط، ۱۹۷۴م.
ابن فرحون [۲۰]
ابن فرحون، ابراهیم، ج۱، ص۴۸۶، الدیباج المذهب، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
به برنامج وی که مشتمل بر روایات او بود، نیز اشاره دارد. ظاهراً ابن قصیر همچون بسیاری از علمای عصر خویش به تلخیص آثار گذشتگان عنایتی داشته است. کتاب‌های اختصار الترمذی، اختصار الموطَأ و اختصار الوثائق وی خود گواه این مطلب است. [۲۱]
مخلوف، محمد، ج۱، ص۱۵۴، شجرة النور الزکیه، بیروت، ۱۳۴۹ق.
وی کتاب دیگری را نیز مختصر کرده است که ضبط دقیق عنوان کتاب دانسته نیست. ابن خطیب و ابن فرحون [۲۲]
ابن خطیب، محمد، ج۳، ص۴۸۳، الاحاطه، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۵ق/ ۱۰۷۵م.
[۲۳]
ابن فرحون، ابراهیم، ج۱، ص۴۸۶، الدیباج المذهب، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
آن را کتاب الجُمل، ابن قاضی، [۲۴]
ابن قاضی مکناسی، احمد، ج۲، ص۳۹۵، جذوة الاقتباس، رباط، ۱۹۷۴م.
کتاب الخلیل و مقری [۲۵]
مقری تلمسانی، احمد، ج۳، ص۱۵، ازهار الریاض، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م.
کتاب الحِیَل‌ِ ابن خاقان اصفهانی دانسته‌اند. به گفته برخی، پس از آنکه مقامات حریری به اندلس راه یافت، تنی چند از دانشمندان اندلس و از جمله ابن قصیر به تقلید از آن پرداختند. [۲۶]
پالنثیا، آنخل گنثالث، ج۱، ص۱۸۱، تاریخ الفکر الاندلسی، ترجمه حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۵۵م.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن ابار، محمد، التکملة لکتاب الصله، به کوشش فرانسیسکو کودرا، مادرید، ۱۸۸۲م. (۲) ابن خطیب، محمد، الاحاطه، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، ۱۳۹۵ق/ ۱۰۷۵م. (۳) ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م. (۴) ابن قاضی مکناسی، احمد، جذوة الاقتباس، رباط، ۱۹۷۴م. (۵) پالنثیا، آنخل گنثالث، تاریخ الفکر الاندلسی، ترجمه حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۵۵م. (۶) مخلوف، محمد، شجرة النور الزکیه، بیروت، ۱۳۴۹ق. (۷) مقری تلمسانی، احمد، ازهار الریاض، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۸ق/۱۹۳۹م. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن قصیر»، ج۴، شماره۱۶۴۵. |